Voor de rubriek Kunst die je raakt

Een kunstwerk raakt mij het meest als het meerdere lagen heeft, iets van een mysterie in zich draagt. En één van de mooiste voorbeelden hiervan vind ik het Arnolfini-portret van de Vlaamse schilder Jan van Eyck (1434). Je ziet een man en een vrouw die elkaar een belofte doen, een eed afleggen, of wellicht een huwelijk sluiten. Ze staan in een kleine kamer en zijn omringd door allerlei huiselijke voorwerpen: een paar sloffen, een veger, een bed, een kroonluchter, fruit, een hondje. Aan de wand zijn een rozenkrans en een spiegel met daarboven een inscriptie bevestigd.

Een diepere betekenis?

Zijn dit willekeurige voorwerpen, of hebben ze een diepere betekenis? De schilderkunst van het Vlaanderen van de vijftiende eeuw bevond zich, net als in Italië, op het breukvlak tussen middeleeuwen en renaissance. Symboliek was, ook in niet-religieuze kunstwerken, altijd sterk aanwezig. Het religieuze zien we direct terug in de rozenkrans en de passiescènes in de lijst van de spiegel. Maar ook de huiselijke voorwerpen hebben waarschijnlijk een religieuze betekenis. De kristallen van de rozenkrans en de spiegel kunnen staan voor zuiverheid. De vruchten op de vensterbank en de kist verwijzen naar de staat van onschuld voor de Zondeval. Het hondje symboliseert trouw. Maar wat te denken van de kroonluchter, waarin maar één kaars brandt? Waarom wijst de hand van de man precies naar deze ene kaars? Wat voor plechtigheid vindt hier eigenlijk plaats?

Een mysterieuze spiegel

Het meest intrigerende van dit schilderij is echter de spiegel. Daarin zien we, in het klein, hetzelfde tafereel vanaf de achterzijde gezien. Maar we zien méér: via de spiegel zien we in de deuropening twee figuren staan. Omdat in de inscriptie boven de spiegel staat: Johannes de eyck fuit hic (Jan van Eyck was hier) zou je denken dat een van de twee figuren in de spiegel de schilder zelf is. Maar wie van de twee is hij dan, en wie is die ander? Waarom zou hij zichzelf zo afbeelden? Wat is de betekenis en het doel van dit schilderij? Het is allemaal één groot raadsel.

Ik kan er uren naar kijken, in de hoop iets van het mysterie te doorgronden.